του Τζιάννι Κλεμέντι
Σε ελεύθερη απόδοση και διασκευή Πέτρου Νάκου
Μια παράσταση βασισμένη στο έργο του Τζιάννι Κλεμέντι ( “L’ Ebreo” – βραβείο SIAE )
Μια ανατρεπτική κωμωδία, που μέσα από πικρό χιούμορ και απρόβλεπτες καταστάσεις, οδηγείται προς ένα αναπάντεχο φινάλε…
Λίγα λόγια για το έργο:
Βρισκόμαστε στη Θεσσαλονίκη, το έτος 1955. Η xώρα παλεύει να σταθεί στα πόδια της. Οι συνθήκες που επικρατούν θυμίζουν έντονα την Ελλάδα του σήμερα… αδύναμη οικονομία, πολιτική αβεβαιότητα, φτώχεια, ανασφάλεια…
Σε αυτό το ζοφερό και μίζερο περιβάλλον, το ζεύγος Τσιγαρίδα αποτελεί μια λαμπερή-ενίοτε προκλητική-εξαίρεση, απολαμβάνοντας επί 13 χρόνια μια άνετη και πολυτελή ζωή στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας της Θεσσαλονίκης…
Δεν ήταν πάντα έτσι όμως… Εκείνος…. ένας απλός και ταπεινός υπάλληλος… Εκείνη… μια υπηρέτρια. Η τύχη τους χαμογέλασε αναπάντεχα και άλλαξε τη ζωή τους προς το καλύτερο, ξαφνικά και απρόσμενα μια νύχτα του 43’, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν χάρη σε ένα παιχνίδι της μοίρας, βρέθηκαν να καρπώνονται μια αξιοσέβαστη πλην όμως “ξένη” περιουσία. Ο Εβραίος της ιστορίας μας, εξέχων μέλος της ευημερούσας και ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, ένας πλούσιος υφασματέμπορας και εισοδηματίας, το αφεντικό του Χαράλαμπου Τσιγαρίδα, υπό τον φόβο και την απειλή της δήμευσης της περιουσίας του από τις δυνάμεις της γερμανικής κατοχής και της ναζιστικής νομοθεσίας, αποφασίζει στην απελπισία του, να μεταβιβάσει “εικονικά” το βιός του, στον έμπιστό του υπάλληλο Χαράλαμπο και τη σύζυγό του Ασημίνα, με την συμφωνία να το λάβει πίσω με τη λήξη του πολέμου.
Ο πόλεμος τελείωσε, αλλά ο “Εβραίος’’ δεν επέστρεψε… ποιός ξέρει τι να απέγινε… επί 13 χρόνια, ουδείς αναζήτησε την περιουσία… δημιουργώντας στο ζεύγος Τσιγαρίδα, δικαίως ή αδίκως, την πεποίθηση ότι η αναπάντεχη κοινωνική και η οικονομική τους ανέλιξη είναι πλέον μια οριστική και αμετάκλητη πραγματικότητα.
Ώσπου ξαφνικά… ένας απρόσκλητος επισκέπτης, τους χτυπάει την πόρτα…Και αν είναι αυτός; Ο νόμιμος ιδιοκτήτης; Αν είναι ο “Εβραίος’’; Ο κίνδυνος να απολέσουν τα “κεκτημένα’’ μιας ζωής τους αναστατώνει… Η προοπτική να επιστρέψουν στο ταπεινό τους παρελθόν τους διχάζει και τους τρομοκρατεί. Να τού ανοίξουν;
Η ανελέητη και δαιμόνια Ασημίνα, γοητευμένη από τη δύναμη του χρήματος, αποφασισμένη να “γαντζωθεί’’ με λύσσα σε ότι θεωρεί ότι της ανήκει, χρησιμοποιεί κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο για να κάμψει τις ηθικές αναστολές του φιλότιμου συζύγου της… τον πείθει να κρατήσουν την πόρτα κλειστή… Να αγνοήσουν το παλιό “αφεντικό’’, τον ευεργέτη τους… που δεν ήταν άλλωστε παρά “ένας άσπλαχνος και χυδαίος τοκογλύφος, ένας εκμεταλλευτής’’. Ο Εβραίος όμως συνεχίζει να τους χτυπά επίμονα την πόρτα. Επί πέντε ημέρες παραμένουν άυπνοι, αναζητώντας λύση… Η δύναμη του χρήματος έχει για τα καλά διαβρώσει τις ψυχές τους, ο φόβος και η ανασφάλεια της επιστροφής στο ταπεινό και φτωχικό παρελθόν θολώνει επικίνδυνα το μυαλό τους. Η αίσθηση της πραγματικότητας διαστρεβλώνεται σαδιστικά, οδηγώντας το ζευγάρι, στην απόλυτη παράνοια….
Η πόρτα της συνείδησης, μπορεί να παραμένει ερμητικά κλειστή απέναντι σε όλους και σε όλα, αλλά όχι απέναντι στους ίδιους τους, τους εαυτούς…
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ
Από την πρώτη στιγμή που διάβασα το κείμενο του Κλεμέντι, άρχισα να φλερτάρω με την ιδέα της διασκευής του έργου και της μεταφοράς του στην ελληνική πραγματικότητα. Το ‘’δράμα’’ των δυο βασικών ηρώων,στη δική μου ανάγνωση-αλλά και σε αυτή του συγγραφέα- αντικατοπτρίζει σαδιστικά τη κατάσταση που βιώνει ολόκληρη η ελληνική κοινωνία τα τελευταία 2 χρόνια, στην εποχή του «σχεδίου διάσωσης» που ονομάστηκε ΜΝΗΜΟΝΙΟ, στην εποχή της εξαθλίωσης και της «πτωχοποίησης» μιας ολόκληρης χώρας.
Προσπαθώντας να βάλω την σκέψη μου σε μία τάξη, προσπαθώντας να ανακαλύψω τι ήταν αυτό που έκανε τους ήρωες του θεατρικού έργου του Κλεμέντι να απολαμβάνουν την εικονική τους πραγματικότητα, την περιουσία ενός άλλου για 13 ολόκληρα χρόνια και στο τέλος να οδηγούνται στα μονοπάτια της παράνοιας με την υποψία της αναπάντεχης επιστροφής του νομίμου ιδιοκτήτη, ενός Εβραίου «τοκογλύφου», οδηγήθηκα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης του 1955…. Γνώριζα, είχα διαβάσει ότι κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής μεγάλος αριθμός Εβραίων της Θεσσαλονίκης (το 1/5 του πληθυσμού της πόλης) μεταφέρθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξοντώθηκε σε αυτούς τους τόπους ανθρώπινης φρίκης και θανάτου… προφανώς οι άνθρωποι αυτοί άφησαν περιουσίες πίσω τους …τι να απέγιναν…? και όσοι πράγματι κατάφεραν να σωθούν, γύρισαν άραγε πίσω….? Βρήκαν τις περιουσίες τους…? Ύστερα, κάπου διάβασα…. Ο Νόμος 205/1943 επέτρεψε στους Έλληνες, ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης, δωσίλογους ή μη, να επωφεληθούν από την αναχώρηση των συμπατριωτών τους στα στρατόπεδα του θανάτου…
Το σχέδιο της Ναζιστικής Γερμανίας στηριζόταν τελικά και σε ψυχολογικούς παράγοντες: κυρίως στην απληστία που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο σε συνδυασμό με το μίσος και την εχθρικότητα που συχνά επεδείκνυαν οι ντόπιοι κατά των Εβραίων Πόσοι άνθρωποι πράγματι θα προέβαλαν αντίσταση στο να αποκτήσουν περιουσιακά στοιχεία άκοπα και χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζουν την προέλευσή τους…?«Και μάλιστα όταν ο χαμένος δεν ήταν άλλος από έναν Εβραίο!»Υπό αυτές τις συνθήκες, συχνά δυστυχώς, η ηθική παραμερίζεται από την προοπτική του άμεσου και ανέμελου πλουτισμού.
Κάπου εκεί γεννήθηκαν οι δικοί μου ήρωες… Ο Χαράλαμπος και η Ασημίνα… ένας πρώην υπαλληλάκος και μία πρώην υπηρέτρια… ζούν πια σε μια πολυτελή κατοικία κάποιου άλλου, απολαμβάνοντας τα πλούτη του, εκμεταλλευόμενοι το δράμα του και την ατυχία του να γεννηθεί Εβραίος…Τους βλέπω πια… Οι ήρωές μου απολαμβάνουν τους καρπούς της πιο επικίνδυνης μορφής νεοπλουτισμού… εκείνης που είχε σύμμαχο την αβασάνιστη αρπαγή πραγμάτων που ανήκουν σε άλλους… μια αρπαγή που φαίνεται να εκτελέστηκε με ένα πέπλο αριστοτεχνικά μεθοδευμένης νομιμοφάνειας την οποία οι ήρωες γνώριζαν, ή δεν ενδιαφέρθηκαν να μάθουν, ή απλά…. ξέχασαν ότι γνώριζαν… και έτσι, η αρπαγή θέριεψε το τέρας της απληστίας που πάντα, κάπου παραμόνευε σιωπηλά… άρχισαν να τρέφονται και εκείνοι από αυτό… και το τέρας κατάφερε να ξεθωριάσει την προσωπικότητά τους και να κάμψει κάθε αντίσταση που μπορεί να προβάλει η ηθική, η αγάπη, η πνευματική καλλιέργεια, η ψυχή… Ο Χαράλαμπος και η Ασημίνα μετατράπηκαν σε στεγνά, αποστεωμένα πλάσματα… εκείνη αθεράπευτα υποστηρικτής των σαθρών κυριαρχικών δικαιωμάτων στην ύλη και τον κοινωνικό κομπασμό και εκείνος με μια υποψία ζωής να φτερουγίζει αδύναμα, μια υποψία αντίστασης, τόσο δειλής, τόσο ισχνής που γίνεται η μεγαλύτερη, η πιο βασανιστική τιμωρία της συνενοχής, αναγκασμένη να ζει παρέα με τα απομεινάρια αξιών, συναισθημάτων και ονείρων. Και όταν ο εφιάλτης της προδοσίας… επιστρέφει… Εκείνοι, κρύβονται πίσω από τις κουρτίνες… για πόσο ακόμη όμως….? Τι άλλο είναι έτοιμοι να κάνουν…?
Το οργανωμένο πρόγραμμα της Ναζιστικής Γερμανίας δεν περιοριζόταν μόνο στην εξόντωση των Εβραίων… στόχευε με σατανικό τρόπο στη μετάλλαξη κάποιων άλλων σε ανθρωπόμορφα τυφλωμένα τέρατα… Πόσα λίγα ίσως ξέρουμε γι΄ αυτό…
Οι Γερμανοί έβγαζαν διαταγή και υποχρέωναν τα κατακτημένα κράτη να ψηφίζουν αντίστοιχο νόμο. Ο κατακτητής καλλιεργούσε και τροφοδοτούσε μια εσφαλμένη αίσθηση νομιμότητος, ότι δηλαδή τα μέτρα λήφθηκαν από την Ελληνική Πολιτεία ενώ οι εκτελεστικές αποφάσεις έφεραν την υπογραφή του εκάστοτε Υπουργού των Οικονομικών νομιμοποιώντας και παγιώνοντας παράνομες καταστάσεις που κατέλυαν βασικούς θεσμούς και θεμελιώδεις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η οργάνωση της κοινωνίας. Το υπό κατοχή κράτος έθετε υπό την νομή και κατοχή του τις περιουσίες που είχαν κατασχεθεί ή αφαιρεθεί και στην συνέχεια μεταβίβαζε στους κατακτητές το προϊόν που προέκυπτε από την εκποίησή τους ή την με οποιοδήποτε άλλο τρόπο εκμετάλλευσή τους.
Στην συνέχεια γινόταν η μεταφορά των οικονομικών πόρων στο Τρίτο Ράιχ ή/και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που τελούσαν υπό Γερμανική κατοχή με σκοπό να χρηματοδοτηθεί η συνέχιση του πολέμου ή προκειμένου να θησαυρίσουν μέλη του Ναζιστικού Κόμματος.
Την ακίνητη περιουσία των Εβραίων την εκχωρούσαν στα κράτη, καθιστώντας τα κατά κάποιο τρόπο συνενόχους… Το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα….. Διορίστηκαν μεσεγγυούχοι που διαχειρίζονταν τα ακίνητα…… Κάποιοι, όπως και στην περίπτωση του έργου μας, αναγκάστηκαν να προβούν σε εικονικές μεταβιβάσεις… με την ελπίδα ότι κάποια μέρα θα επιστρέψουν… Δεν μεταβιβάστηκαν μόνο σπίτια, αλλά και επιχειρήσεις, κινηματογράφοι, βιομηχανίες. Το Γ΄ Ράιχ κατέστρεψε την Ελλάδα και οικονομικά και ηθικά. «Την ηθική διάβρωση μέσω του χαφιεδισμού και της χρυσοφιλίας τη ζούμε μέχρι σήμερα. Αλλά ακόμη και η πείνα ήρθε βάσει σχεδίου».
Έπειτα διάβασα για ένα σκάνδαλο που ξέσπασε στην Ελλάδα το 1955…σκάνδαλο SIEMENS το ονόμασαν… το οποίο αποσταθεροποίησε και οδήγησε σε πτώση την τότε ελληνική κυβέρνηση επειδή κλονίστηκαν οι σχέσεις με την Γερμανία…
Ξαφνικά, επέστρεψα στο 2013…
Είναι μόνες ορισμένες από τις τακτικές του σχεδίου, σκέφτομαι….
Και εμείς, πρέπει να διαλέξουμε «στρατόπεδο»… Αν μπορούμε ακόμη…
Πέτρος Νάκος
Ευχαριστώ τον κο κ. Κων/νο Μαγκλιβέρα, δικηγόρο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου ο οποίος με την μελέτη του με τίτλο «ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΛΕΗΛΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΧΡΥΣΟΥΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ» με βοήθησε σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθειά μου να κατανοήσω και να αξιολογήσω τα σχετικά ιστορικά γεγονότα και την σχετική νομοθεσία.
Προγραμματισμένη πρεμιέρα: ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 90’
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ALTERA PARS
O Εβραίος του Gianni Clementi σε μετάφραση Πέτρου Νάκου κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη.
